Psalmen voor Nu – Handreiking

De Handreiking Psalmen voor Nu wil u informeren over ‘Psalmen voor Nu’ en de manier waarop u hiermee in de praktijk aan de slag kunt. Het is toegestaan delen van de handreiking te gebruiken in uw kerkblad.

Geloofsliederen
De psalmen als geloofsliederen staan bij protestantse kerken hoog in aanzien. Ze vormen een bonte verzameling liederen in het hart van de bijbel, ingegeven door de heilige Geest (Hebr. 3: 7).
Deze geliefde liederen kregen in de zestiende eeuw de vorm zoals wij die nu kennen: liederen in coupletten, op melodieën uit Geneve. Daarnaast zijn er verschillende andere psalmtradities.

Soms zingen we in de kerk ‘Psalmen voor Nu’. Dat zijn psalmen die vanaf 2002 vanuit de grondtekst opnieuw vertaald zijn door dichters, met hulp van oudtestamentici, en op muziek gezet door componisten. Vanaf 2005 verscheen jaarlijks een psalmen-cd. De taal van de teksten sluit nauw aan bij het Nederlands van alledag. Door deze vertaalslag kunnen nieuwe generaties de inhoud van de psalm beter begrijpen en waaien de psalmen hopelijk minder snel het kerkraam uit. Bovendien sluit de lichte muziek aan bij de luisterervaring van veel mensen. Als teksten en melodieën gedateerd zijn (of zo ervaren worden) kan de aansluiting met geloof en kerk verhinderd worden.

David (27 jaar) Ik ben ook zo iemand die de psalmen heeft leren kennen/waarderen via Psalmen voor Nu. Ik zit al mijn hele leven (27 jaar) in een Christelijk Gereformeerde Kerk waar de psalmen wekelijks gezongen worden in oude en nieuwe berijming. Het drong niet tot me door.
Nu ik een jaar of vijf Psalmen voor Nu luister, ken ik de Psalmen. Niet alleen de vrolijke, makkelijk meezingbare psalmen maar ook de sombere, ruwe en haast onbegrijpelijke psalmen. Ik ben ze enorm gaan waarderen, en Psalmen voor Nu heeft dat aangewakkerd.
Het is sterk dat PvN enorm trouw blijft aan de grondtekst, hoe ongemakkelijk die soms ook is. En daarnaast zijn het vaak ook gewoon mooie liedjes.

Uitgeverij Boekencentrum sloot het project in 2014 af met de dubbel-cd Compleet Gelukkig en een literaire uitgave Adem om van u te zingen met alle psalmteksten, en een kleinere tekstuitgave waarmee het project voltooid is. Op www.psalmenvoornu.nl kunt u meer informatie vinden. ‘Psalmen voor Nu’ worden gezongen in verschillende protestantse kerken – gereformeerd of PKN – naast de Geneefse psalmen; in evangelische kerken zijn het de eerste héle gezongen psalmen waarmee men kennismaakt. Over de zingbaarheid zijn de meningen verdeeld: wat de ene gemeente aankan, ervaart een andere als te moeilijk. Een aantal ‘Psalmen voor Nu’ is opgenomen in het Liedboek – bidden en zingen en in Opwekking en de bundel Hemelhoog.

Bijzonder is dat de hele psalm gezongen wordt. Een psalm vertelt een eigen verhaal en mag uitspreken. Meer dan vroeger krijgt de zingende gemeente zicht op het complete verhaal van God in deze ene psalm, een verhaal met details die ons als westerse verwende mens niet altijd welgevallig zijn. Psalmen strelen en striemen. De projectgroep nam zich daarom bewust voor niet alleen de ‘warme’ regels te kiezen. Psalmen zijn wereldliederen: ze hebben situaties wereldwijd tot onderwerp. Een kerk die psalmen zingt, klaagt bij God om wat er in de wereld en in het eigen leven gebeurt. Zo ervaren we dat we in de kerk vaak plaatsvervangend zingen: slaat een regel niet op jou, dan wel op iemand anders voor wie jij die regel zingt. Zo bidt de kerk voor de wereld en voor de gemeente wereldwijd.

Samengevat
Enerzijds willen protestantse kerken de psalmen hoog houden. Het zijn voor altijd voorbeeldliederen waarin de universele breedte van het leven met God en de meest persoonlijke emoties meeklinken.
Anderzijds bestaat er verlegenheid met de verouderde taal in de berijmde versie. Kunnen de psalmen in dit ‘taalgewaad’ nog wel landen bij jongeren? Voor jongere generaties kan de bekende vorm een drempel zijn. ‘Psalmen voor Nu’ komt daaraan tegemoet met muziek die aansluit bij de luisterervaring van velen, met frisse teksten die de psalm nieuw laten klinken. Het geloof van de oude psalmen kan binnenkomen. Daarmee investeert de kerk in de toekomst, zodat de psalmen hun plek als bron voor de gemeentezang kunnen behouden. Of, zoals een jongere zei:

De psalmen zijn door ‘Psalmen voor Nu’ veel meer gaan leven. In elk geval voor mij persoonlijk, maar voor zover ik in kan schatten ook voor andere mensen bij mij in de gemeente. Het is een frisse, hedendaagse weergave van eeuwenoude teksten.

Op welke manier te gebruiken

1.  Zingen in de eredienst

Voor u overgaat tot het gebruik van ‘Psalmen voor Nu’ is het goed u af te vragen, of het gebruik in uw eigen situatie mogelijk is. ‘Psalmen voor Nu’ behoren tot het genre van de lichte muziek en ze vragen daarom andere muzikale vaardigheden dan die nodig zijn voor het begeleiden van de bekende berijmde psalmen of gezangen.
Het begeleiden van gemeentezang is iets anders dan het presenteren van een solistisch gezongen lied.

Vraag u dus eerst af of in uw gemeente de benodigde vaardigheden aanwezig zijn. En verder: overleg altijd eerst met de persoon die voor de bewuste zondag op het rooster van begeleiden staat en houd rekening met zijn/haar speelvaardigheden.

Ook is het zinvol om uw gemeente in ogenschouw te nemen. In melodisch en ritmisch opzicht is dit type muziek voor sommigen bijna vanzelfsprekend, automatisch te ‘pakken’ en dus goed te zingen. Anderen struikelen even vanzelfsprekend over ritme, tekstplaatsing en melodische wendingen.

Durf daar van te voren aandacht aan te besteden, bijvoorbeeld door voor de dienst te oefenen, door de eerste keren te focussen op solozang, door te beginnen met bekende melodieën, overzichtelijke en eenvoudige liederen.

Kortom: het beginnen met iets nieuws vraagt om een goede didactiek en methodiek. Het vraagt ook om de afweging: past dit in onze gemeente?

Als u als gemeente wilt beginnen met een psalm-voor-nu, hebt u een muziekgroep nodig of soms alleen een pianist. Bij de muziekgroep zingen een of twee zangers voor de microfoon. Dit is vergelijkbaar met de uitkomende stem van een orgel. Zo wordt de melodie van de psalm goed hoorbaar en kan de gemeente meezingen.

Begin met een kleine psalm die goed te doen is: psalm 130 of psalm 121.
Daarna kunt u psalm 84 en psalm 57 aanleren en in de liturgie opnemen. Psalm 15 en psalm 16 zijn heel geschikt in deze startfase. Psalm 23 eveneens. Als u deze psalmen gedaan hebt, is er een begin waarop u als gemeente verder kunt bouwen. Psalm 8 is aan te leren (mooi als dooplied), psalm 96 (missionair ), psalm 133 (eensgezindheid /familiepsalm), psalm 27 (redding), psalm 140 (recht van de zwakken).

Kies alleen psalmen die passen in de lijn van de dienst. Kies alleen psalmen die ooit voor de dienst geoefend zijn.

Laten combo of band zichzelf niet ‘de kerk uitspelen’. Sommige muziekgroepen spelen zo hard dat ze de gemeentezang overstemmem; dat is niet de bedoeling, evenmin als dit bij het orgel de bedoeling is. Muziekgroep en orgel ondersteunen de gemeentezang en niet omgekeerd.
Het is in dit verband ook belangrijk rekening te houden met de omvang en de akoestiek van de kerk zelf. Kerkgebouwen zijn niet voor dit type muziek gebouwd en dat is qua geluid vaak te horen. Laat het combo dus eerst eigen klank en geluid afstemmen op het gebouw, en luister vervolgens, zeker de eerste keren, kritisch naar het samenspel met de gemeente, én naar het geluid in een vol kerkgebouw.
U hoeft de uitvoering op de cd’s niet als voorbeeld te nemen; u speelt zoals u het mooi en passend vindt.

Orgelpsalmen en combopsalmen kunnen in een en dezelfde dienst prima gecombineerd worden (mengdiensten), als de gemeente maar ‘stem-recht’ blijft houden in haar zang.

2.  ‘Psalmen voor Nu’ als luisterlied     

Omdat een psalm ook zijn werk kan doen als ernaar geluisterd wordt, kan een ‘Psalm voor Nu’ klinken als meditatief moment of als een gezongen Schriftlezing.

Dat kan tijdens de collecte, de schriftlezing (bij een schriftlezingpsalm) of na de preek. U kunt beginnen met psalm 130, een van de ‘Psalmen voor Nu’ die in het nieuwe Liedboek (mei 2013) zijn opgenomen. Het is een meditatief moment in lijn met de dienst. Dat geldt voor alle psalmen en zeker voor de luisterliederen. Het moet duidelijk zijn voor de gemeente waarom de psalm klinkt. Het moet passen in deze dienst, liturgisch en muzikaal. Een psalm-voor-nu zal daarbij helpend kunnen zijn, vanwege het meditatieve karakter. Eredienst hoort een samenhangend geheel te zijn, waarbij de verschillende onderdelen elkaar versterken.

Een psalm kan bijvoorbeeld solo gezongen worden, waarbij de tekst op de beamer verschijnt. Een  psalm 22 leent zich daar uitstekend voor; daarvoor zijn een zanger nodig, een gitarist en een microfoon. Prachtig in een Goede Vrijdagdienst of op een Avondmaalszondag in de weken voor Pasen. Ook kan een psalm vanaf de cd uit de geluidsboxen klinken, ook in dit geval met de tekst op de beamer.

De gemeente die met dit laatste een begin mee wil maken, kan denken aan een frequentie van ongeveer ééns in de maand. Belangrijker dan de kalender (‘nu moet het’) is de liturgie (‘nu past het’). U kiest de psalm uit, nadat u weet wat het thema van de dienst is, in aansluiting daarbij. Overleg met predikant en beamteam hoort bij de nodige zorgvuldigheid.

—

Zie ook: Psalmen voor Nu – Lijst

bron: De Handreiking Psalmen voor Nu is onderdeel van Rapport 2, deputaten Liturgie en kerkmuziek, GKv